Diversiteit in invloedssferen
Marjorie Boston’s visie op female leadership
Foto: Elzo Bonam
Wanneer neem je de leiding en hoe kan dat daadwerkelijk tot verandering leiden? Vijftig jaar geleden was Nederland nog stevig geworteld in traditionele opvattingen over leiderschap en wie dat recht toekwam: de mannelijke helft van de samenleving. Tegenwoordig zien we steeds meer vrouwen aan het roer, en zij brengen een fundamentele verschuiving teweeg in hoe we macht, invloed en samenwerking begrijpen.
Marjorie Boston, directeur en theatermaker bij RIGHTABOUTNOW INC., belichaamt deze verandering als geen ander. Als één van de eerste zwarte vrouwen die een podium leidt in Nederland, laat ze zien hoe vrouwelijke leiders niet alleen bestaande machtsstructuren kunnen navigeren, maar ze ook actief transformeren en herdefiniëren vanuit hun unieke invloedssferen. Voor RAN spraken we met haar over de uiteenlopende elementen die haar leiderschap hebben gevormd—van haar diepe Surinaamse wortels tot haar betrokkenheid bij baanbrekende bewegingen in de culturele sector. Je leest over wat het betekent om als vrouw te leiden in een wereld die nog altijd aan verandering toe is.
De vrouwenrol in Surinaamse tradities
Laten we beginnen met wat context rondom vrouwelijk leiderschap. Voor 1960 was het aantal vrouwen aan de top schrikbarend laag. In de politiek, het bedrijfsleven en de culturele sector was de aanwezigheid van vrouwen vrijwel nihil. Zo bekleedden vrouwen wereldwijd minder dan 1% van de leidinggevende functies. In Nederland mochten gehuwde vrouwen tot 1956 zelfs geen betaalde baan hebben zonder toestemming van hun man. Het idee dat een vrouw de leiding zou hebben over een bedrijf, een politieke partij of zelfs een land, werd simpelweg als ondenkbaar gezien. Vrouwen werden geacht om thuis te blijven, voor het gezin te zorgen en zich bezig te houden met ‘vrouwelijke’ taken. Leiderschap werd exclusief geassocieerd met mannen en werd gezien als iets dat daadkracht, autoriteit en een strenge hiërarchie vereiste—kwaliteiten die men destijds vooral aan mannen toedichtte.
Sinds de tweede helft van de vorige eeuw is er wereldwijd een sterke toename van vrouwelijke leiders zichtbaar. In 1970 bekleedden vrouwen slechts 2% van de topfuncties in de politiek en het bedrijfsleven, maar tegenwoordig ligt dat percentage rond de 27%, verspreid over verschillende sectoren. Vooral in Nederland is de groei opmerkelijk. In 1980 was slechts 6% van de Tweede Kamerleden vrouw, terwijl dat aantal nu rond de 40% ligt. De zakenwereld vertoont een vergelijkbare ontwikkeling: waar vrouwelijke CEO’s in de jaren '80 nog een zeldzaamheid waren, staat nu zo'n 15% van de grote bedrijven in Nederland onder leiding van een vrouw.
Voodoo - Made in da Shade
foto: Cindy René
Marjorie Boston heeft een belangrijke rol gespeeld in deze ontwikkeling, met name in de culturele sector. Als actrice was ze een rolmodel, als artistiek leider ook. Ze heeft daarnaast in uiteenlopende besturen en commissies gezeten, theaters en festivals geprogrammeerd, les gegeven en talloze producties opgezet en waardevolle samenwerkingen gerealiseerd. Daarnaast stond ze aan de voorhoede van vele initiatieven in Nederland die de erkenning en zichtbaarheid van zwarte cultuuruitingen hebben bevorderd.
Marjorie start alleen liever met een andere ‘context’, als ik haar vraag naar de zaken die haar vrouwelijk leiderschap hebben beïnvloed. Voor haar is het duidelijk: haar leiderschap is diep geworteld in de plek en cultuur waar haar familie al eeuwenlang leefde. "In Suriname hebben vrouwen altijd een centrale rol gespeeld," legt ze uit. "De matrifocale traditie betekent dat moeders en dochters vaak het gezin leiden, terwijl mannen wat meer op de achtergrond staan." Deze dynamiek gaat terug tot de slavernij en koloniale tijd. "Toen werden gezinnen vaak uit elkaar gerukt, en vrouwen moesten de verantwoordelijkheid dragen voor het gezin en de gemeenschap. Het was een harde realiteit," vervolgt ze. "Vrouwen hadden geen andere keuze dan sterk te zijn."
Marjorie met moeder en zusjes
Zelfs na de slavernij, toen veel mannen migreerden voor werk, bleven de vrouwen de ruggengraat van hun gemeenschappen. "Mannen gingen vaak weg voor werk, dus het waren de vrouwen die alles draaiende hielden. Ze waren niet alleen de verzorgers, maar ook de leiders. De echte macht kwam van hun verbondenheid met de omgeving en de mensen om hen heen." Marjorie legt uit dat, hoewel mannen vaak gezien werden als de kostwinners, het in werkelijkheid de vrouwen waren die de werkelijke invloed hadden. "Mannen verdienden misschien het geld, maar vrouwen wisten wat er echt speelde in de gemeenschap. Ze hadden sterke netwerken en hielden alles samen. Dat gaf hen een enorme kracht."
Volgens Marjorie kwam dit tot uiting in de ‘mati-cultuur’, een dynamiek waarin vrouwen hun eigen keuzes maakten, zowel in vriendschap als in liefde. "Er was een vrijheid in hoe vrouwen met elkaar verbonden waren," vertelt ze. "Die vrijheid gaf hen de ruimte om hun eigen invloedsferen te creëren, weg van de mannelijke blik." Daarnaast speelden vrouwen een cruciale rol in de religieuze sferen van de Afro-Surinaamse gemeenschap. "In Winti, de gangbare inheemse religie, zijn vrouwen op z’n minst even belangrijk als mannen, zo niet meer," zegt Marjorie met trots. "Die spirituele invloed gaf vrouwen een unieke macht, iets wat totaal anders was dan de gebruikelijke mannelijke machtsstructuren."
Marjorie’s eigen familiegeschiedenis weerspiegelt deze sterke vrouwelijke lijn. "Mijn grootmoeder, die ik altijd 'ouderwetse indiaan en dorpsmedicus' noem, had elf kinderen van vier verschillende vaders," zegt ze met een glimlach. "Zij leidde het gezin volledig zelf. Ze was de spil van de familie." Haar moeder zette die traditie van kracht en zelfstandigheid voort. "Op haar drieëntwintigste emigreerde ze alleen naar Osdorp, Amsterdam, op zoek naar een beter leven. Ze haalde haar drie dochters later over en runde een huishouden in een cultuur die ze helemaal niet kende. Dat ondernemerschap en die zelfredzaamheid heb ik van haar geleerd."
Tori - tv opnames
foto: Sharon Jane D.
Kracht in artisticiteit
Het was bijna onvermijdelijk dat Marjorie een leiderschapsrol zou innemen, maar haar ervaring in Nederland was aanvankelijk anders dan ze had verwacht. "Nederland was destijds ontzettend racistisch," vertelt ze. "Ik moest echt zoeken naar mijn plek en naar welke invloedssfeer voor mij werkte." Ze zag hoe mannen om haar heen de leiding hadden en leiderschap vaak als een mannelijk domein beschouwden. "Ik zag het verschil zo duidelijk. Nederlandse vrouwen volgden vooral de heersende normen, en dat stoorde me. In mijn familie was het normaal dat vrouwen de regie hadden. Hier leek het vooral te draaien om mannen, om prestatie en resultaat."
In haar tienerjaren probeerde ze zich aan te passen aan de door mannen gedomineerde wereld. "Ik was echt een tomboy," zegt ze lachend. "Ik deed veel jongensachtige dingen en wilde stoer gevonden worden, echt een jongen zijn, alsof dat de enige manier was om serieus genomen te worden, om de mannenwereld aan te kunnen.” Een beweging die veel vrouwen maken in hun eerste stappen naar leiderschap, concluderen Marjorie en ik: het aannemen van mannelijke eigenschappen of uiterlijkheden om in een leiderschapsrol te passen. Maar is dat werkelijk leiderschap, of juist een vorm van conformeren aan een systeem dat hen niet erkent voor wie ze zijn?
Dankzij haar moeder leerde Marjorie al snel dat invloed uitoefenen ook op een heel andere manier kan, namelijk door dingen te creëren. "Creatief zijn geeft je een bijzondere vorm van macht," vertelt ze. "Het draait niet om controle over mensen, maar om de kracht om verhalen te vertellen en nieuwe perspectieven te bieden." Haar moeder zag dit talent in haar en schreef haar als tiener in voor een talentontwikkelingstraject bij een musicalproductie onder leiding van theatermakers Rufus Collins en Henk Tjon.
Dat was het begin van Marjorie’s carrière in de culturele sector. Na haar opleiding aan de Academie voor Theater en Dans begon Marjorie snel naam te maken. "Ik was de enige zwarte leerling," herinnert ze zich. "Maar dat weerhield me er niet van om mee te spelen in grote producties zoals Goede Tijden Slechte Tijden en bij Theatergroepen als de Appel en Theater van het Oosten." Het was een unieke ervaring, maar het echte keerpunt kwam toen ze, samen met haar partner Maarten en haar beste vriend Lucien, een eigen groep oprichtte, Made in da Shade, het eerste hiphop-productiehuis van Nederland. "We wilden iets anders doen, iets dat paste bij wie wij waren. Het ging om verbindingen vinden met de club- en hiphopcultuur, maatschappelijke thema’s verkennen, en iets nieuws creëren. Het was belangrijk om nieuwe creatieve talenten aan te trekken en hen een platform te bieden."
Terwijl Marjorie zelf invloedssferen creëerde, werd ze ook beïnvloed door anderen. Naast de sterke vrouwen in haar familie, kijkt ze op naar figuren als Josephine Baker, die voor haar symbool staat voor veerkracht en het doorbreken van raciale barrières. "Haar moed om zich kwetsbaar op te stellen en haar toewijding aan gemeenschap, zoals met haar 'rainbow tribe', inspireren me enorm." Ook Alida Neslo leerde haar het belang van je stem laten horen als vrouwelijke leider. De samenwerking met Marielle van Sauers aan projecten zoals PUSH verrijkte haar leiderschapsstijl: "We vertelden verhalen die anders nooit gehoord zouden worden en zorgden voor duurzaamheid door sterke partnerschappen."
Van creatief naar zakelijk leiderschap
Ook deelt Marjorie hoe haar visie op leiderschap verschoof van het creatieve naar het zakelijke domein en hoe ze leerde op andere manieren invloed uit te oefenen. In het begin stond ze zelf nog op het podium. "Ik vond het fantastisch," vertelt ze. "Maar er kwam een moment waarop ik besefte dat mijn leiderschap niet volledig erkend werd zolang ik zelf bleef acteren”, legt ze uit. Creatief leiderschap voelde niet als genoeg voor waar de tijd om vroeg. "Ik aan het roer, besturen, niet alleen op artistiek vlak, maar ook zakelijk."
Daarom besloot Marjorie zich te richten op de zakelijke kant van de theaterwereld. Al snel werd haar doel duidelijk: de theatersector hervormen op het gebied van etniciteit en gender. "Ik zag dat 'witte' gezelschappen hun subsidies vaak probleemloos behielden en een vaste positie in de theaterwereld hadden," legt ze uit. "Maar gezelschappen van kleur werden vaak gezien als beginners, als een soort experiment. Bij bezuinigingen waren wij de eersten die onze financiering verloren." Dit was pijnlijk, maar voedde ook haar motivatie. "Ik wilde dat de sector zou erkennen dat er ongelijkheid was en dat het anders moest."
Dit activisme bracht een nieuwe diepte in haar leiderschap, maar maakte haar ook bewust van haar rol als vrouw. Met MC, het theater en productiehuis waar ze aan het hoofd kwam te staan, begon Marjorie een eigen verhaal te ontwikkelen over vrouwelijk leiderschap, en dat in een tijd waarin zwarte vrouwelijke leiders op het podium nog nauwelijks bestonden. Als eerste vrouw in een leidinggevende rol bij een culturele organisatie met personeel variërend van 30 tot 200 mensen, zag Marjorie kansen om expressie te geven aan nieuwe vormen van leiderschap.
Leiderschap vanuit verbinding
Wat is nu echt het verschil wanneer een vrouw leidinggeeft? Voor Marjorie ligt dat in de manier waarop vrouwen macht uitoefenen, iets dat diepgeworteld is in zowel de Surinaamse als de wereldwijde geschiedenis. "Hoe ‘hoog’ vrouwen ook klimmen in hun leiderschapspositie, ze blijven altijd verbonden met hun omgeving," gelooft Marjorie. "Ze zien meer wat er speelt en denken vaak in termen van ‘wij’ in plaats van ‘ik’. Mannen hebben eerder de neiging om te projecteren, terwijl vrouwen van nature meer afstemmen op hun omgeving."
Deze aanpak vormt de kern van haar leiderschapsstijl. "Om mensen te leiden, moet je achter hen staan," vertelt ze. "Ik zorg ervoor dat mijn team zich echt betrokken voelt bij een groter thema, een gezamenlijke missie. Het gaat erom dat ze niet alleen werken voor mij of de organisatie, maar voor iets dat groter is, iets dat de tijdgeest kan veranderen."
Push in Suriname
Wat Marjorie hier beschrijft, maakt deel uit van een bredere verschuiving in hoe we naar leiderschap kijken. De toename van vrouwelijke leiders in de afgelopen decennia heeft een verandering teweeggebracht in de manier waarop macht wordt gezien. Waar leiderschap vroeger vooral draaide om hiërarchie en autoriteit, ligt de nadruk nu steeds meer op samenwerking, empathie en inclusie—kwaliteiten die vrouwelijke leiders vaak centraal stellen. Deze trend toont aan dat de weg naar gelijkheid in leiderschap steeds breder wordt, en de invloed daarvan is wereldwijd steeds duidelijker zichtbaar.
Toch ben ik wel benieuwd. Waar zijn de mannen in dit verhaal? Marjorie erkent zonder aarzeling de belangrijke rol die mannen in haar carrière hebben gespeeld en benadrukt dat ze ook een waardevolle plek hebben in de ontwikkeling van vrouwelijk leiderschap. "Mannen mogen er zijn en hun kracht laten zien," zegt ze. Ze heeft veel bewondering voor de mannen met wie ze heeft samengewerkt. "Voor de oprichting van Made In Da Shade heb ik bewust 'de boys' erbij gehaald, die mij altijd veel vertrouwen hebben gegeven", legt ze uit. Die samenwerking koesterde ze altijd, ongeacht haar eigen positie. Maar er was ook een keerzijde. "De mannen traden makkelijker op de voorgrond. Soms verschool ik me achter de mannen, vooral bij publieke taken zoals toespraken of perscontacten," geeft ze eerlijk toe. "Dat deed pijn, want mensen dachten vaak dat zij de drijvende kracht waren, terwijl ik achter de schermen de lijnen uitzette."
De vrouwelijke leiders van de toekomst
Inmiddels is Marjorie al ruim 10 jaar directeur van RIGHTABOUTNOW INC., het succesvolle Amsterdamse productiehuis voor hiphop en urban performance arts. Tijdens ons gesprek passeren verschillende invloedsferen de revue, allemaal bepalend voor hoe vrouwen vandaag de dag leidinggeven. Ze is blij dat ze altijd trouw is gebleven aan zichzelf. "Net zoals ik vroeger dacht dat ik moest voldoen aan een mannelijke norm van macht, zie ik dat nu nog steeds om me heen," vertelt ze. "Het is jammer dat vrouwelijke leiders, vooral in de culturele sector, vaak onder druk staan om te bewijzen dat ze passen binnen mannelijke normen. Veel vrouwen voelen zich een 'token' en laten hun eigen visie los om in die rol van manager te passen."
Maar leiderschap voor vrouwen werkt anders, leert Marjorie me. Ook al blijven veel van ons vasthouden aan traditionele, mannelijke manieren van leiden—waar controle en hiërarchie centraal staan—vrouwen oefenen hun invloed vaak op subtielere manieren uit. Er moet meer erkenning komen voor die diversiteit in invloedssferen. "Leiderschap komt in zoveel vormen, vaak in kleine handelingen die je niet direct herkent als macht," zegt ze. Het zijn juist die kleine dingen, zoals verbinding en empathie, die vrouwen in staat stellen om op een inclusieve manier te leiden. Dit type leiderschap sluit volgens Marjorie beter aan bij wat de wereld nu nodig heeft.
In 2024 ziet Marjorie dat steeds meer mensen de waarde van deze vrouwelijke stijl van leiden beginnen in te zien. Haar missie is dan ook helder: "Ik wil vrouwen helpen een leidende rol te omarmen, maar wel op een manier die echt bij hen past. Authentiek. Die vervreemding van vrouwelijk leiderschap, daar moeten we vanaf." Ze hoopt een inspiratie te zijn voor een nieuwe generatie vrouwen die hun eigen kracht durven te omarmen en veranderingen in gang zetten die net zo’n impact hebben als die van de jaren '60, toen vrouwen nog geen betaalde baan konden hebben zonder toestemming. "Stel je voor wat we nog meer kunnen bereiken," zegt ze. "De tijd is nu om door te pakken en opnieuw grote transformaties te realiseren."
Artikel - gescheven door Jocelyn Kotvis - House of Narrative
Uitreiking Feministische Impact Prijs voor de voorsteling KINGS
22 nov 2024 - Tolhuistuin Amsterdam
